حجاب در قرآن
مسئله حجاب در دو سوره از سوره هاي قرآن مطرح شده است.
ابتدا اين نكته به طور اجمال در سوره احزاب آيه 59 مطرح شده20، و سپس با
تفصيل بيشتر در سوره نور آمده است:
و َقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يغْضُضْنَ
مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ
إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَي جُيوبِهِنَّ
وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ
أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء
بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي
أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيمَانُهُنَّ أَوِ
التَّابِعِينَ غَيرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ
الَّذِينَ لَمْ يظْهَرُوا عَلَي عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يضْرِبْنَ
بِأَرْجُلِهِنَّ لِيعْلَمَ مَا يخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَي
اللَّهِ جَمِيعًا أَيهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ;
و به
زنان با ايمان بگو ديدگان خود را [از هر نامحرمي] فرو بندند و پاكدامني
ورزند و زيورهاي خود را آشكار نگردانند مگر آن چه طبعاً از آن پيداست، و
بايد روسري خود را بر گردن خويش [فرو] اندازند و زيورهايشان را جز براي
شوهرانشان يا پدرانشان يا پدران شوهرانشان يا پسرانشان يا پسران شوهرانشان
يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان [همكيش]
خود يا كنيزانشان يا خدمت كاران مرد كه [از زن ]بي نيازند يا كودكاني كه بر
عورت هاي زنان وقوف حاصل نكرده اند آشكار نكنند و پاهاي خود را [به گونه
اي به زمين ]نكوبند تا آنچه از زينت شان نهفته مي دارند معلوم گردد. اي
مؤمنان!همگي [از مرد و زن ]به درگاه خدا توبه كنيد اميد كه رستگار شويد.
وَ
الْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِي لَا يرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيسَ
عَلَيهِنَّ جُنَاحٌ أَن يضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيرَ مُتَبَرِّجَات بِزِينَة
وَ أَن يسْتَعْفِفْنَ خَيرٌ لَّهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ;
و بر
زنان از كار افتاده اي كه [ديگر ]اميد زناشويي ندارند گناهي نيست كه پوشش
خود را كنار نهند [به شرطي كه] زينتي را آشكار نكنند، و عفت ورزيدن براي آن
ها بهتر است و خدا شنواي داناست.
در شأن نزول آيه 30 سوره نور « قل
للمؤمنين يغضوا من أبصارهم ويحفظوا فروجهم...» جناب كليني به سند خويش از
سعد اسكاف نقل مي كند كه امام باقر(عليه السلام)فرمود:
جواني از جماعت
انصار در شهر مدينه با زني روبه رو شد. در آن زمان زنان پوشش سر خود را پشت
گوش هاي خود مي انداختند [در نتيجه، بنا گوش و گردن ايشان هويدا بود.
]وقتي زن از كنار وي گذشت جوان سر را به عقب برگرداند و هم چنان كه راه مي
رفت وي را نظاره مي كرد و وارد كوچه اي شد و در حالي كه به پشت سر خود نگاه
مي كرد به راه خود ادامه داد كه صورتش به استخوان يا تكه شيشه اي كه از
ديوار بيرون زده بود برخورد كرد و شكست. وقتي آن زن از نظرش محو شد نگاه
كرد و ديد كه بدن و لباسش خونين شد. [به خود آمد] و گفت: به خدا سوگند خدمت
رسول خدا مي رسم و او را از اين مسئله خبر دار مي كنم. پس خدمت رسول خدا
شرفياب شد. پيامبر از حال وي جويا شد و او جريان را به اطلاع آن جناب
رساند. پس جبرئيل نازل شد و اين آيه را آورد: قل للمؤمنين يغضّوا من
أبصارهم ويحفظوا فروجهم ذلك أزكي لهم إنّ الله خبيرٌ بما يصنعون.21
سيوطي
نيز اين شأن نزول را به نقل از ابن مردويه از امام علي(عليه السلام)نقل
كرده است.22 از اين شأن نزول مي توان استنباط كرد كه اولين آياتي كه در
تشريع حجاب و بيان محدوده نظر نازل شده، همين آيات سوره نور است.
گزارش
هاي تاريخي حاكي از آن است كه مسلمانان بعد از نزول اين آيات، رويه متفاوتي
را پيش گرفتند و با شنيدن اين آيات به ضرورت ايجاد تغييرات و دگرگوني هايي
در چگونگي پوشش زنان پي بردند و به همين دليل بعد از نزول اين آيات، زنان
با پوشش هاي متفاوتي در اجتماع حاضر مي شدند. مثلا طبري (244ـ310 ق) در
تفسير خود آورده است:
عن عائشه زوج النبي(صلي الله عليه وآله) انّها
قالت يرحم الله النساء المهاجرات الاول لما انزل الله«وليضربنّ بخمرهنّ...»
شققن اكثف مروطهن فاختمرن به;
23رحمت خدا بر زنان مهاجر پيشگام باد كه
هنگامي كه خداوند فرمان حجاب را نازل فرمود، ضخيم ترين پوشش هاي پشمين خود
را برش داده و با آن سر و گردن خود را پوشاندند.
سيوطي (849ـ911 ق) نيز
به سند خود از ام سلمه نقل مي كند كه بعد از نزول آيه «يدنين عليهن من
جلابيبهن» زنان انصار از منازلشان با پوشش هاي مشكي خارج مي شدند به گونه
اي كه به نظر مي رسيد بر سر ايشان كلاغي نشسته است.24 به گفته سيوطي اين
گزارش ذيل آيه «وليضربن بخمرهن» از سوره نور نيز در جوامع روايي متعددي نقل
شده است.25 در كلام ديگري آمده است كه نزد عايشه از برتري زنان قريش سخن
به ميان آمد. او گفت زنان قريش صاحبان فضيلت اند اما به خدا قسم من در پاي
بندي به كتاب خدا و ايمان به قرآن كسي را برتر از زنان انصار نديدم. وقتي
آيه «وليضربنّ بخمرهنّ علي جيوبهنّ» نازل شد و مردان اين آيه را در خانه ها
بر زنان خود خواندند، بعد از آن هر يك از آن زنان با لباس خود، سر و كناره
هاي صورتش را مي پوشاند. آنان وقتي صبح پشت سر رسول خدا به نماز ايستادند
سر و گردن خود را پوشانده بودند به گونه اي كه خيال مي كردي بر سر آن ها
كلاغ نشسته است.26
از آنچه گذشت معلوم مي شود كه برداشت مردم از اين آيات، ضرورت تجديد نظر در چگونگي حضور زنان در اجتماع و بين نامحرمان بود.
فقها
و مفسران نيز مفاد اين آيات را وجوب پوشش خاص براي زنان در برابر مردان
نامحرم دانسته اند.27 در محدوده دلالت آيات، 32ـ33 و 53 سوره احزاب28نيز
بين مفسران اختلاف است.
تاريخ نزول سوره احزاب و نور
به اتفاق
دانشمندان علوم قرآن سوره هاي نور و احزاب از سوره هاي مدني قرآن هستند. بر
اساس نقل بسياري از دانشمندان علوم قرآن سوره احزاب كه متعرض حوادث سال
پنجم هجري است چهارمين يا پنجمين سوره اي است كه در مدينه بر پيامبر اكرم ـ
صلوات الله و سلامه عليه ـ نازل شد و سوره نور نيز بعد از سوره نصر كه بعد
از صلح حديبيه [سال ششم هجري] و قبل از فتح مكه [ماه رمضان سال هشتم ]در
مدينه بر پيامبر نازل شده است.29
محققان تاريخ اسلامي نيز معتقدند كه
سوره نور به طور تقريبي در سال هشتم هجري آغاز شد، زيرا اين سوره بعد از
سوره نصر كه در سال هشتم نازل شد و در تاريخ نقل شده كه پيامبر بعد از اين
سوره دو سال در قيد حيات بود و سوره نور بعد از سوره احزاب كه نزول آن از
آغاز سال پنجم شروع شد، نازل شده است. به روايت ابن عباس چندين سوره بين
زمان نزول سوره نور و احزاب فاصله شده است.30
شواهد روايي
شواهد
روايي متعددي نيز گوياي اين نكته اند كه حجاب در زمان رسول خدا واجب شد و
آن جناب با كساني كه خود را با وضعيت جديد وفق نداده بودند و هنوز از پوشش
مرسوم گذشته استفاده مي كردند برخورد مي كرد و تذكر مي داد.
در رواياتي
از سوي رسول خدا(صلي الله عليه وآله) محدوده حجاب بيان شده است. به عنوان
نمونه در روايتي آمده است كه نمايان ساختن تمام بدن براي زوج رواست و سر و
گردن را مي توان در برابر پسر و برادر آشكار كرد، اما در برابر نا محرم
بايد از چهار پوشش استفاده كرد: پيراهن (درع)، روسري (خمار)، پوششي وسيع تر
از روسري كه بر روي سينه مي افتد31 (جلباب) و چادر (ازار)32.
شيخ صدوق
به سند خود از امام صادق(عليه السلام) و آن حضرت از پدران خود از رسول
خدا(صلي الله عليه وآله) نقل مي كنند كه آن حضرت فرمود:
روا نيست زني كه به دوران عادت ماهانه بلوغ رسيده موي جلوي سر و گيسوان خود را آشكار كند.33
در
روايت ديگريآمده است كه براي پيامبر(صلي الله عليه وآله) چند قواره پارچه
آوردند. پيامبر قواره اي را به يكي از ياران خود داد و به او فرمود كه اين
را دو قسمت كن: قسمتي را براي خود جامه كن وقسمت ديگر آن را به همسرت بده
تا براي خود روسري كند. بعد به وي فرمود: به همسرت بگو براي اين پارچه
آستري فراهم كند تا بدن وي از زير آن نمايان نباشد.34
هم چنين در روايتي
آمده است كه پيامبر(صلي الله عليه وآله) با جابر بن عبدالله انصاري به
خانه فاطمه((عليها السلام)) رفتند. پيامبر اجازه ورود خواست و فرمود من و
كسي كه همراه من است وارد شويم. فاطمه فرمود: روسري بر سر ندارم پيامبر(صلي
الله عليه وآله) فرمود: قسمت اضافه روپوش خود را بر سر خود بگير و بعد
پيامبر(صلي الله عليه وآله) و جابر بر حضرت زهرا وارد شدند.35
برخي
روايات نشان مي دهد زناني كه خود را با وضع جديد تطبيق نداده بودند مورد
اعتراض قرار مي گرفتند. عايشه مي گويد: دختر عبدالله بن طفيل كه برادر
مادري من بود در حالي كه زينت كرده بود به خانه ام آمد. در همان هنگام
پيامبر(صلي الله عليه وآله)نيز وارد شد و هنگامي كه او را ديد از او روي
برگرداند. عايشه گفت يا رسول الله اين دختر، بردار زاده من و خردسال است!
پس پيامبر فرمود: هنگامي كه زن به دوران عادت ماهانه رسيد بر او جايز نيست
كه جز روي خود موضع ديگري را نمايان كند.36
در گزارش ديگري نيز عايشه مي
گويد كه اسماء دختر ابي بكر در حالي كه پوششي نازك بر تن داشت بر
پيامبر(صلي الله عليه وآله)وارد شد. پيامبر(صلي الله عليه وآله)از وي روي
گرداند و به وي فرمود: اي اسماء! وقتي زن به سني رسيد كه عادت ماهانه براي
او اتفاق مي افتد جايز نيست كه جز صورت و دست وي تا قدري بالاي مچ در معرض
ديد ديگران قرار گيرد.37
قبل از غزوه طائف دو نفر كه عموم مردم «غير
اولي الاربه; مردي كه از زن بي نياز است.» به حساب مي آوردند جمال و وضع
ظاهري زني از اهالي طائف را تعريف مي كردند كه چنين و چنان است. پيامبر(صلي
الله عليه وآله)سخن ايشان را شنيد و درباره اين دو نفر فرمود: مي بينم كه
شما دو نفر به زنان تمايل داريد (غير أولي الأربه نمي باشيد) آن گاه دستور
داد آن دو را به محلي به نام «عرايا» تبعيد كردند.38 اين قضيه حاكي از آن
است كه قبل از فتح طائف كه در شوال سال هشتم هجري اتفاق افتاد39 مسئله حجاب
و رعايت حريم زنان مطرح بوده است.
اين روايات اگر چه از نظر سند و
دلالت نيازمند بررسي است، اما روي هم رفته حاكي از اين موضوع است كه حجاب
قبل از آن كه بين مسلمانان و ايرانيان يا روميان ارتباطي بر قرار شود،
تشريع شده و پشتوانه اي ديني داشته است و چنين نبود كه پس از تعامل با ديگر
ملل، بين مسلمانان پيدا شده باشد.
به یاری حضرت زهرا(س) ادامه دارد...
امیدوارم که با ذکر یک صلوات از گشت و گزار در این وبلاگ مهدوی نهایت استفاده را ببرید.