سپاهيان آسماني امام مهدي(ع)
اشاره:
ملائکه مجموعه‌ای از مخلوقات خداوند هستند که بخشی از عالم غیب را تشکیل مي‌دهند. نقش‌های مختلفی بر عهدة اين موجودات نهاده شده پس بر اين اساس رتبه‌بندی مي‌شوند. تصویر روشن آنان را مي‌توان از روایات اسلامی و آیات قرآن استخراج نمود. در ادامة مطالب قبلی که مروری اجمالی بر زندگی جبرائیل و میکائیل(ع) و نقش آنان در حوادث پس از ظهور داشتیم، در این بخش به ملائکه و فرشتگانی مي‌پردازیم که در خدمت امام زمان(عج) و تحت فرماندهی دو مَلَک یاد شده، قرار خواهند داشت.
ساکنان عالم غیب
ملائکه، ساکنان عالم غیب هستند و اهالی عالم غیب از دیدگان ما نهانند و ما مأمور و مکلّف به اعتقاد به وجود آنان. با مراجعه به آیات و روایات مي‌بینیم تعدادی از ملائک به شکل انسان نمایان شده‌اند. در قرآن کریم1 اشاره‌ای به ماجرای ورود ملائکه به منزل حضرت ابراهیم(ع) پیش از نزول عذاب بر قوم لوط شده که تفصیل ماجرا در روایتی از امام صادق(ع) بیان شده و علاقه‌مندان مي‌توانند به منابع آن مراجعه نمایند.2
از مجموع روایات چنین برداشت مي‌شود که ظاهراً قابلیّت و امکان دیده شدن برای برخی از ملائکه مانند جبرائيل، میکائیل و عزرائیل و تعداد محدود دیگری قابل بررسي است و براي، برخی از شخصیّت‌ها و اولیای الهی، همانند رسول خدا(ص)، ائمه(ع) یا انبیا و رسل(ع) و برخی از عرفای بزرگ مانند مرحوم علّامه طباطبایی توانایی و امکان این وجود دارد که آنان را ببینند. به عبارت دیگر نمی‌توان به طور يقين مدّعی شد همة مردم مي‌توانند ملائکه را ببینند. البتّه مي‌توان احتمال داد كه بسیاری از مدّعيان ارتباط با ملائکه، در واقع با طایفة جن ارتباط برقرار کرده‌اند. نکتة بسیار مهمّی که در این باره باید مدّنظر داشته باشیم، این است که فرشتگان مأمور اجرای اوامر الهی هستند و هرکدام از آنان مأموریّت و وظیفة مشخّصی در جهان دارند. بر این اساس نمی‌توان این جملة برخی از بزرگان را که «فرشتگان نیز به استخدام ساحران در مي‌آیند تا از امور غیبی خبر دهند»، پذیرفت. با استفاده از برخی روایات درمي‌يابيم كه اساساً زمین و عالم مادّه، ظرفیّت تجسّم و شهود مادّی ملائک را ندارد؛ برای نمونه وقتی از امیرالمؤمنین(ع) دربارة قدرت خداوند و امکان ستایش او به نحو شایسته پرسیدند، عظمت خلقت را تنها با ذکر ويژگي برخی از ملائک چنین به تصویر کشیدند:
«خداوند تبارك و تعالي فرشتگاني دارد. بعضي به اندازه‌ای بزرگ كه اگر يكي از آنان به زمين فرود آيد از بس بزرگ است و از بس پر و بال دارد، زمين نمي‌تواند آن را در خود جا دهد. بعضي از آنها به اندازه‌ای تنومند و زيبا هستند كه اگر همة جنّ و انس هم‌دست شوند، نمي‌توانند او را وصف كنند، بعضي از ملائكة الهي چنان است كه هفتصد سال راه مسافت ميان دو شانه يا مسافت پرّة گوشش است، بعضي از آنها با يكي از بال‌هاي خود مي‌تواند همة افق را بپوشاند، به علاوه از بزرگي جسمش، بعضي از آنها به اندازهاي بلند قامتند كه آسمان‌ها تا زير ناف آنها است، بعضي از آنها بدون پايگاه، قدم در عمق هواي زيرين زمين نهاده و همة زمينها تا زانوي او است، بعضي از آنها هم گروهي هستند كه اگر همة درياها را به پشت ناخن بزرگش بريزند، جا مي‌دهد؛ بعضي هستند كه اگر كشتي‌ها را در اشك چشمش بيندازند تا ابد سير مي‌كنند. «فَتَبارَكَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ».3
در قرآن کریم دربارة حضرت مريم(س) نیز آمده كه:
«ملك در صورت انسان پيش مريم آمد. مريم ترسيد كه آن جوان شايد نظر سوئي به مريم دارد و گفت: من از تو به خدا پناه مي‌برم. فرشته گفت: «إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاماً زَكِيًّا».4
ویژگی‌های ملائکه
الف. عصمت و اطاعت امر الهی
خداوند در سه جای قرآن بر این امر تأکید مي‌کند که ملائک از اوامر الهی سرپیچی ننموده و به آنچه مأمور شده‌اند، عمل مي‌کنند.7
با توجّه به آیات یاد شده از سورة بقره در ماجرای خلقت حضرت آدم(ع) شاید بتوان چنین گفت که نوع اختیار ایشان، مرتبة نازلی است از همان اختیار انبیا و اوصیا که هر چند توان انجام گناه را دارند، امّا با توجّه به شناخت و معرفتی که دارند از گناه، معصیت و خطا مبرّا هستند. علاوه بر اعتراض ملائکه در ماجرای فوق، دربارة برخی از ملائک گاه صحبت از کوتاهی آنان در انجام مأموریّت‌های محوّل شده به میان مي‌آید؛ از این دست ملائک مي‌توان به جریان «فطرس» اشاره کرد. فطرس ملکی بود که به جهت کوتاهی در انجام مأموریّتی، بالش شکسته و به جزیره‌ای تبعید شد و پس از ولادت سیّدالشّهدا(ع) و با وساطت ايشان جایگاه قبل و مأموریّتی تازه یافت.8
ب. علم
یکی از ویژگی‌های قابل توجّه ملائکه، علم آنهاست. ملائکه علم خود را همانند انبیا و اوصیا از لوح محفوظ اخذ مي‌کنند.9 از مجموعة آیات، روایات و داستان‌های دینی چنین برمی‌آید که علمی كه به ایشان داده شده در موارد متعدّد بیش از انسان‌های معمولی است، امّا در برابر انبیایی که حتّی مقام انبیای اولوالعزم را ندارند و از ناحیة خداوند با بی‌عزمی از آنان به طعنه یاد مي‌کنند،10 ظرفیّت علمی کمتری دارند.
ج. قرب و کرامت الهی
ویژگی مقرّب بودن نزد خداوند، در میان تمامی ملائک مشترک است و تفاوت در میزان این قرب است. میزان قرب ملائکه به خداوند در اين میان بر اساس مراتب و وظایفی است که برای آنان تعریف شده است.11
د. عبادت
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که در آیات قرآن کریم برای طایفة ملائکه برشمرده شده، استکبار نورزیدن آنان از عبادت الهی است.12
ه. وظیفه‌مداری
بنا بر آیات و روایات متعدّد، هر ملکی برای انجام مأموریّتی آفریده شده است و تا زمان حیات خود به آن مبادرت مي‌ورزد.
و. بال و پر ملائکه
در آیة اوّل سورة فاطر، قرآن کریم ملائکه را موجوداتی بالدار (اوّلی اجنّحه) توصیف کرده با تعداد بال‌های متفاوت که ظاهراً باید آن را ناشی از تفاوت خود ملائک بدانیم.
ز. مکان و مسکن ملائکه
مشهور است که محلّ سکونت ملائکه آسمان است و قائلان این مطلب مشهور در میان طبقات مختلف اجتماعی قابل مشاهده‌اند. امّا بنا بر نوع مأموریّت و وظیفه‌ای که بر عهدة آنان نهاده شده است، آنان را در تمام نقاط عالم مي‌توان مشاهده و حس کرد که با توجّه به تجرّد و عاری بودن از جسم مادّی تزاحمی با دیگر موجودات به وجود نخواهند آورد و جنس حضور آنان با حضور ساکنان عالم مادّه متفاوت است. به عبارت دیگر در آسمان، زمین، دریا و عیان و نهان عالم، فرشتگان به انجام تکالیف خود مشغولند. امام سجّاد(ع) در فرازی از دعای سوم صحیفة سجّادیه به تفصیل از اصناف ملائکه سخن گفته‌اند. در این دعا به خوبی مي‌توان مأموریّت‌ها و موقعیّت‌های مختلف ملائک را در عالم هستی مشاهده کرد.
بهره‌مندی از امداد ملائکه
در روایات، نکاتی برای بهره‌مندی از امدادها و عنایات ملائکه گفته شده که برخی از آنها را با هم مرور مي‌کنیم. علاقه‌مندان برای مطالعة بیشتر مي‌توانند به آثاری که در این باره نوشته شده و به خصوص جلد 56 مجموعة گرانسنگ «بحارالأنوار» مراجعه نمایند و امّا بعضی از این روایات:
صبر در بیماری: امام هفتم(ع) فرمودند: «چون بندهاي بيمار شود، خدا به فرشتة دست چپ وحي كند: تا در بند من است بر او گناهي ننويس و به دست راستي وحي كند: هر كار نيكي كه در تندرستي او براي او مي‌نوشتي بنويس.»
عیادت از بیماران: امام ششم(ع) فرمودند: «هر كه يك بيمار مسلمان را عيادت كند، خدا تا هميشه بر او 70 هزار فرشته گمارد تا در بند او در آيند و تا قيامت تسبيح و تقديس و تهليل و تكبير گويند و نيمي از نمازشان براي عيادتكنندة بيمار باشد.»
رعایت آداب منزل: امام باقر(ع) فرمودند: «جبرئيل گفت: يا رسول الله ما در خانهاي نرويم كه در آن صورت آدمي باشد و نه در خانهاي كه در آن بول شود يا در آن سگ باشد.»
دیدار و احوالپرسی از برادر مؤمن: رسول خدا(ص) فرمودندكه جبرئيل به من گفت: «خدا عزّوجلّ فرشتهاي به زمين فروآورد و او رفت تا به در خانهاي كه مردي از صاحب خانه اجازة ورود مي‌خواست، به او گفت: تو چه نيازي به صاحب اين خانه داري؟ گفت: برادر مسلمان من است، به ديدار او آمدم براي خداي تبارك و تعالي، گفت: تنها براي همين آمدي؟ گفت براي همين، فرشته گفت: مرا خدا به [سوي] تو فرستاده و به تو سلام داده و فرموده: بهشت براي تو واجب است و افزود كه خدا عزّوجلّ فرمايد، هر مسلماني را ديدن كند او را ديدن نكرده؛ بلكه مرا ديدن كرده و ثوابش بهشت است.»
امام ششم(ع) فرمودند: «هر كه برادرش را براي خدا ديدار كند در بيماري يا تندرستي او و نيرنگي نزند و عوضي نخواهد. خدا بر او 70 هزار فرشته بگمارد تا در دنبالش فرياد كنند پاكي و بهشت بر تو خوش باد، شما زوّار خداييد، مهمانان رحمانيد، تا به خانهاش برگردد، يسير به او گفت: قربانت گردم، گر چه راه دور باشد؟ فرمود: آري، اي يسير گر چه يك سال باشد، خدا جواد است و فرشتهها بسيار، بدرقهاش كنند تا به خانهاش بر گردد.»
امام پنجم(ع) فرمودند: «مؤمن از خانه به در آيد تا برادرش را ديدن كند و خدا عزّوجلّ فرشتهاي بدو فرستد تا بالي در زمين نهد و بالي در آسمان. او را جويد تا چون به منزل او درآيد، جبّار تبارك و تعالي ندا كند: اي بنده كه حقّم را بزرگداشتي و از آثار پيغمبرم پيروي كردي، مرا بايد تو را بزرگ دارم، بخواه تا به تو بدهم، دعا كن تا اجابت كنم، خموش شو و من آغاز كنم، چون برگردد آن فرشته بدرقهاش كند و با بالش [بر سر] او را سايه اندازد تا به خانهاش در آيد و خدا تبارك و تعالي ندايش كند، اي بنده كه حقّم را بزرگ داشتي. بر من بايد ارجمندت دارم، بهشتم را بايست تو كردم و در بارة بندههايم تو را شفيع نمودم.»
امام ششم(ع) فرمودند: «راستي چون دو مؤمن برخورند و به هم دست دهند، خدا عزّوجلّ رحمت بر آنها فرو آرد و 99 آن از آن پر محبّتتر آنها است، نسبت به يارش و چون همراه شوند، رحمت آنها را فرو گيرد و چون بنشينند و با هم گفت‌وگو كنند، فرشتههاي حافظ به هم گويند: ما كنار رويم شايد رازي دارند و خدا خواسته نهان باشد، گفتم: نه اينكه خدا فرمايد: «هيچ لفظي نگويد جز اينكه رقيب و عتبه بر او هستند»23 فرمود: اي ابااسحاق اگر حافظان نشنوند البتّه خداي داناي راز بشنود و ببيند.
امام پنجم فرمودند: «موسي(ع) در مناجات با خدا عزّوجلّ بود كه خدا به او فرمود: اي موسي، سائل را گرامي دار، گرچه به انفاق چيز كمي به او باشد يا به زبان خوش او را دور كن كه گاهي ملكي را به صورت سائل براي امتحان مردم به سوي مردم مي‌فرستم تا ببينم چه مي‌كنند.»
روزة نهانی: امام ششم(ع) فرمودند: «هر كه روزهاش را نهان دارد، خدا عزّوجلّ به فرشتههايش فرمايد: بندهام از عذابم پناهنده شد، او را پناه دهيد، خدا عزّوجلّ فرشتههايش را گماشته به دعا براي روزه داران و به آنها نفرموده، دعا كنند به كسي، جز اينكه مستجاب كند.»
روزة تابستان: امام ششم(ع) فرمودند: هر كه براي خدا عزّوجلّ روزه دارد در گرماي سخت و تشنه شود، خدا هزار فرشته بر او گمارد تا دست به رويش كشند و او را مژده دهند.
تواضع برای خدا: امام ششم(ع) فرمودند: «معاويـ［ بن عمّار گويد: شنيدم مي‌فرمود: در آسمان دو فرشته گماشته بر بندههايند، هر كه براي خدا تواضع كند، بالايش برند و هر كه تكبّر كند، زبونش سازند.»24
در روایات، یکی از نیروها و امدادهای الهی برای امام زمان(ع)، حضور ملائکه در خیل یاران ایشان است26 تا جایی که مي‌توان مدّعی شد یکی از مهم‌ترین وظایفی که بر عهدة ملائک گذاشته شده، یاری امام زمان(ع) است. بنا بر آنچه در روایات آمده چهل و شش هزار فرشته در خدمت ایشان خواهند بود27 که تعدادی از آنان از جنگ بدر در انتظار ظهور امام زمان(ع) هستند. امام صادق(ع) فرمود:
«آنان که در بدر بودند، پنج هزار و سيصد و سيزده تن بودند، چهار هزار از مسوّمين (يعني با علامت و علامت آنها عمامّة سفيد با تحت الحنک بود) و هزار نفر از مردفين (يعني آنان که رديف هم به حالت صف بودند)».28 شاید اینان همان اوّلین ملائکة یاور امام(ع) باشند. امام باقر(ع) فرمود:
«گويا مي‌بينم او را که از مکّه به سوي کوفه حرکت کرده با پنج هزار ملائکه، جبرئيل از طرف راست او و ميکائيل از طرف چپ او و مؤمنان در جلو او و لشکر خود را در بلاد متفرّق مي‌کند».29
سیصد وسیزده هزار نفر از این ملائکه که قرن‌هاست در انتظار قائم(عج) هستند در روایتی از امام صادق(ع) چنین دسته‌بندی شده‌اند:
ـ فرشتگانی که با نوح در کشتي بودند؛
ـ آنان که با ابراهيم نبی(ع) بودند، هنگامي که او را در آتش انداختند؛
ـ آنان که با موسي بودند، هنگامي که دريا را براي بني‌اسرائيل شکافت؛
ـ آنان که با عيسي بودند، هنگامي که خداوند او را به آسمان بالا برد. تعداد آنها چهار هزار نفر است؛
ـ چهار هزار ملک که روز عاشورا براي ياري حضرت سيّدالشّهدا(ع) فرود آمدند و از آن حضرت رخصت نبرد خواستند و امام(ع) به ايشان رخصت نداد، پس بالا رفتند و فرود آمدند و رخصت خواستند، باز رخصت نداد و بارها بالا رفتند و فرود آمدند و آن حضرت رخصت نمي‌داد تا اينکه [امام] شهید شدند. پس از آن روز ملائکه همچنان پريشان و غبارآلود نزد قبر آن حضرت گريان هستند تا اينکه قائم(عج) قيام کند؛ رئيس آنان ملکي است منصور نام. زيارت نمي‌کند ایشان را زيارت کننده‌اي، مگر اينکه ايشان او را استقبال مي‌کنند و وداع نمي‌کند آن حضرت را، مگر اينکه او را مشايعت مي‌کنند و مريض نمي‌شود زائري، مگر اينکه او را عيادت مي‌کنند و نمي‌ميرد زائري، مگر اينکه بر وي نماز مي‌گذارند و براي او بعد از مردن استغفار مي‌کنند و همة آنان در زمين انتظار قيام قائم(ع) را دارند تا هنگام خروج او.30
از مجموعة روایات چند دسته ملائکة دیگر را نیز مي‌توان مشاهده کرد:
ـ ملائکة منزلين، که سه هزار نفرند؛
ـ ملائکة کرّوبين؛31
ـ ملائکة مقرّبين که تعداد این دو دسته بیان نشده است؛32
ـ ملائکه‌اي که هنگام تولّد آن حضرت به زيارتش آمدند؛ يکي از کنيزان حضرت عسکري(ع) روایت کرده: پرندگاني از آسمان مشاهده شد که مي‌آمدند و بال‌هاي خود را بر سر و صورت و سایر بدن آن حضرت مي‌ماليدند و پرواز مي‌کردند. این مطلب را برای امام عسکري(ع) نقل کردند: خنديد و فرمود: «آنان ملائکة آسمان بودند. فرود آمده که خود را متبرّک سازند و ايشان انصار او خواهند بود هنگامي که خروج کند.»33
از دیگر آیات و روایات مي‌توان چنین استفاده کرد که تعداد ملائکه‌ای که در خدمت امام زمان(عج) و یاران ایشان خواهند بود، محدود به اینها نمی‌شوند و خصوصاً در دورة استقرار حکومت عدل مهدوی، ملائکه حضوری پررنگ خواهند داشت و گاه در مقام خادم، یاران و همراهان امام(ع) و شیعیان به ایفای نقش خواهند پرداخت. به امید روزی که این وعدة دیرین الهی تحقّق یافته و ما نیز توفیق درک آن را بیابیم.
ماهنامه موعود شماره 121
پي‌نوشت‌ها:
1. سورة هود(11)، آية 69 به بعد.
2. بحار الأنوار ، ج56، ص 256
3. الخصال، ج2، ص 401.
4. سورة مريم (19)، آية 19.
5. سورة انعام(6)، آية 50؛ سورة انبیا(21)، آية 2؛ آية آخر سورة کهف؛ سورة نساء(4)، آية 172.
6. سورة اعراف (7)، آية 179.
7. سورة نحل (16)، آيات 49-50؛ سورة انبیا (21)، آية 26؛ سورة تحریم (66)، آية 6.
8. ر.ک: امالي صدوق، ص 137؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص 252؛ بحار الأنوار ، ج43، ص 244.
9. أطيب البيان في تفسير القرآن، ج1، ص 244.
10. سورة طه(20)، آية 115.
11. برای نمونه ر.ک: سورة انبیا (21)، آيات 26-27.
12. سورة اعراف(7)، آية 206.
13. ر.ک: نبوت، ص20؛ مجموعهآثاراستاد شهيد مطهري، ج4، ص 294.
14. سورة حاقه (69)، آية 17.
15. سورة زمر (39)، آية 75.
16. سورة بقره (2)، آية 98.
17. سورة رعد (13)، آيات 23-24.
18. سورة مدّثر (74)، آيات 30-31.
19. سورة ق (50)، آيات 17-18.
20. سورة انفطار (37)، آيات 10-12.
21. سورة صافات (37)،آيات 1-3.
22. مفاتیح الغیب، ص346 به نقل از فرشتگان، ص93.
23. سورة ق (50)، آية 18.
24. ر.ک: بحار الأنوار، ج56، صص 181-190.
25. ر.ک : آیت الله خراسانی، مهدی منتظر(ع)، ص319.
26. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج3، ص167، ح 692؛ احتجاج، ج 2، ص 291.
27. بحارالانوار، ج 11، ص53، ب 25؛ الزام الناصب، ج 2، ص 264.
28. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج 4، ص 16، ح 1096؛ بحارالانوار، ج 52، ص 326، ب 27، ح 40.
29. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج 3، ص 299، ح 836؛ بحارالانوار، ج 52، ص 336، ب 27، ح 5.
30. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج 4، ص 16، ح 1096؛ الزام الناصب، ج2، ص 297.
31. غيبت نعماني، ص 154 (امام باقر(ع)).
32. غيبت نعماني، ص 154؛ الزام الناصب، ج2، ص 303.
ملائکه مجموعه‌ای از مخلوقات خداوند هستند که بخشی از عالم غیب را تشکیل مي‌دهند. نقش‌های مختلفی بر عهدة اين موجودات نهاده شده پس بر اين اساس رتبه‌بندی مي‌شوند. تصویر روشن آنان را مي‌توان از روایات اسلامی و آیات قرآن استخراج نمود. در ادامة مطالب قبلی که مروری اجمالی بر زندگی جبرائیل و میکائیل(ع) و نقش آنان در حوادث پس از ظهور داشتیم، در این بخش به ملائکه و فرشتگانی مي‌پردازیم که در خدمت امام زمان(عج) و تحت فرماندهی دو مَلَک یاد شده، قرار خواهند داشت.
ساکنان عالم غیب
ملائکه، ساکنان عالم غیب هستند و اهالی عالم غیب از دیدگان ما نهانند و ما مأمور و مکلّف به اعتقاد به وجود آنان. با مراجعه به آیات و روایات مي‌بینیم تعدادی از ملائک به شکل انسان نمایان شده‌اند. در قرآن کریم1 اشاره‌ای به ماجرای ورود ملائکه به منزل حضرت ابراهیم(ع) پیش از نزول عذاب بر قوم لوط شده که تفصیل ماجرا در روایتی از امام صادق(ع) بیان شده و علاقه‌مندان مي‌توانند به منابع آن مراجعه نمایند.2
از مجموع روایات چنین برداشت مي‌شود که ظاهراً قابلیّت و امکان دیده شدن برای برخی از ملائکه مانند جبرائيل، میکائیل و عزرائیل و تعداد محدود دیگری قابل بررسي است و براي، برخی از شخصیّت‌ها و اولیای الهی، همانند رسول خدا(ص)، ائمه(ع) یا انبیا و رسل(ع) و برخی از عرفای بزرگ مانند مرحوم علّامه طباطبایی توانایی و امکان این وجود دارد که آنان را ببینند. به عبارت دیگر نمی‌توان به طور يقين مدّعی شد همة مردم مي‌توانند ملائکه را ببینند. البتّه مي‌توان احتمال داد كه بسیاری از مدّعيان ارتباط با ملائکه، در واقع با طایفة جن ارتباط برقرار کرده‌اند. نکتة بسیار مهمّی که در این باره باید مدّنظر داشته باشیم، این است که فرشتگان مأمور اجرای اوامر الهی هستند و هرکدام از آنان مأموریّت و وظیفة مشخّصی در جهان دارند. بر این اساس نمی‌توان این جملة برخی از بزرگان را که «فرشتگان نیز به استخدام ساحران در مي‌آیند تا از امور غیبی خبر دهند»، پذیرفت. با استفاده از برخی روایات درمي‌يابيم كه اساساً زمین و عالم مادّه، ظرفیّت تجسّم و شهود مادّی ملائک را ندارد؛ برای نمونه وقتی از امیرالمؤمنین(ع) دربارة قدرت خداوند و امکان ستایش او به نحو شایسته پرسیدند، عظمت خلقت را تنها با ذکر ويژگي برخی از ملائک چنین به تصویر کشیدند:
«خداوند تبارك و تعالي فرشتگاني دارد. بعضي به اندازه‌ای بزرگ كه اگر يكي از آنان به زمين فرود آيد از بس بزرگ است و از بس پر و بال دارد، زمين نمي‌تواند آن را در خود جا دهد. بعضي از آنها به اندازه‌ای تنومند و زيبا هستند كه اگر همة جنّ و انس هم‌دست شوند، نمي‌توانند او را وصف كنند، بعضي از ملائكة الهي چنان است كه هفتصد سال راه مسافت ميان دو شانه يا مسافت پرّة گوشش است، بعضي از آنها با يكي از بال‌هاي خود مي‌تواند همة افق را بپوشاند، به علاوه از بزرگي جسمش، بعضي از آنها به اندازهاي بلند قامتند كه آسمان‌ها تا زير ناف آنها است، بعضي از آنها بدون پايگاه، قدم در عمق هواي زيرين زمين نهاده و همة زمينها تا زانوي او است، بعضي از آنها هم گروهي هستند كه اگر همة درياها را به پشت ناخن بزرگش بريزند، جا مي‌دهد؛ بعضي هستند كه اگر كشتي‌ها را در اشك چشمش بيندازند تا ابد سير مي‌كنند. «فَتَبارَكَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ».3
در قرآن کریم دربارة حضرت مريم(س) نیز آمده كه:
«ملك در صورت انسان پيش مريم آمد. مريم ترسيد كه آن جوان شايد نظر سوئي به مريم دارد و گفت: من از تو به خدا پناه مي‌برم. فرشته گفت: «إِنَّما أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاماً زَكِيًّا».4
ویژگی‌های ملائکه
الف. عصمت و اطاعت امر الهی
خداوند در سه جای قرآن بر این امر تأکید مي‌کند که ملائک از اوامر الهی سرپیچی ننموده و به آنچه مأمور شده‌اند، عمل مي‌کنند.7
با توجّه به آیات یاد شده از سورة بقره در ماجرای خلقت حضرت آدم(ع) شاید بتوان چنین گفت که نوع اختیار ایشان، مرتبة نازلی است از همان اختیار انبیا و اوصیا که هر چند توان انجام گناه را دارند، امّا با توجّه به شناخت و معرفتی که دارند از گناه، معصیت و خطا مبرّا هستند. علاوه بر اعتراض ملائکه در ماجرای فوق، دربارة برخی از ملائک گاه صحبت از کوتاهی آنان در انجام مأموریّت‌های محوّل شده به میان مي‌آید؛ از این دست ملائک مي‌توان به جریان «فطرس» اشاره کرد. فطرس ملکی بود که به جهت کوتاهی در انجام مأموریّتی، بالش شکسته و به جزیره‌ای تبعید شد و پس از ولادت سیّدالشّهدا(ع) و با وساطت ايشان جایگاه قبل و مأموریّتی تازه یافت.8
ب. علم
یکی از ویژگی‌های قابل توجّه ملائکه، علم آنهاست. ملائکه علم خود را همانند انبیا و اوصیا از لوح محفوظ اخذ مي‌کنند.9 از مجموعة آیات، روایات و داستان‌های دینی چنین برمی‌آید که علمی كه به ایشان داده شده در موارد متعدّد بیش از انسان‌های معمولی است، امّا در برابر انبیایی که حتّی مقام انبیای اولوالعزم را ندارند و از ناحیة خداوند با بی‌عزمی از آنان به طعنه یاد مي‌کنند،10 ظرفیّت علمی کمتری دارند.
ج. قرب و کرامت الهی
ویژگی مقرّب بودن نزد خداوند، در میان تمامی ملائک مشترک است و تفاوت در میزان این قرب است. میزان قرب ملائکه به خداوند در اين میان بر اساس مراتب و وظایفی است که برای آنان تعریف شده است.11
د. عبادت
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که در آیات قرآن کریم برای طایفة ملائکه برشمرده شده، استکبار نورزیدن آنان از عبادت الهی است.12
ه. وظیفه‌مداری
بنا بر آیات و روایات متعدّد، هر ملکی برای انجام مأموریّتی آفریده شده است و تا زمان حیات خود به آن مبادرت مي‌ورزد.
و. بال و پر ملائکه
در آیة اوّل سورة فاطر، قرآن کریم ملائکه را موجوداتی بالدار (اوّلی اجنّحه) توصیف کرده با تعداد بال‌های متفاوت که ظاهراً باید آن را ناشی از تفاوت خود ملائک بدانیم.
ز. مکان و مسکن ملائکه
مشهور است که محلّ سکونت ملائکه آسمان است و قائلان این مطلب مشهور در میان طبقات مختلف اجتماعی قابل مشاهده‌اند. امّا بنا بر نوع مأموریّت و وظیفه‌ای که بر عهدة آنان نهاده شده است، آنان را در تمام نقاط عالم مي‌توان مشاهده و حس کرد که با توجّه به تجرّد و عاری بودن از جسم مادّی تزاحمی با دیگر موجودات به وجود نخواهند آورد و جنس حضور آنان با حضور ساکنان عالم مادّه متفاوت است. به عبارت دیگر در آسمان، زمین، دریا و عیان و نهان عالم، فرشتگان به انجام تکالیف خود مشغولند. امام سجّاد(ع) در فرازی از دعای سوم صحیفة سجّادیه به تفصیل از اصناف ملائکه سخن گفته‌اند. در این دعا به خوبی مي‌توان مأموریّت‌ها و موقعیّت‌های مختلف ملائک را در عالم هستی مشاهده کرد.
بهره‌مندی از امداد ملائکه
در روایات، نکاتی برای بهره‌مندی از امدادها و عنایات ملائکه گفته شده که برخی از آنها را با هم مرور مي‌کنیم. علاقه‌مندان برای مطالعة بیشتر مي‌توانند به آثاری که در این باره نوشته شده و به خصوص جلد 56 مجموعة گرانسنگ «بحارالأنوار» مراجعه نمایند و امّا بعضی از این روایات:
صبر در بیماری: امام هفتم(ع) فرمودند: «چون بندهاي بيمار شود، خدا به فرشتة دست چپ وحي كند: تا در بند من است بر او گناهي ننويس و به دست راستي وحي كند: هر كار نيكي كه در تندرستي او براي او مي‌نوشتي بنويس.»
عیادت از بیماران: امام ششم(ع) فرمودند: «هر كه يك بيمار مسلمان را عيادت كند، خدا تا هميشه بر او 70 هزار فرشته گمارد تا در بند او در آيند و تا قيامت تسبيح و تقديس و تهليل و تكبير گويند و نيمي از نمازشان براي عيادتكنندة بيمار باشد.»
رعایت آداب منزل: امام باقر(ع) فرمودند: «جبرئيل گفت: يا رسول الله ما در خانهاي نرويم كه در آن صورت آدمي باشد و نه در خانهاي كه در آن بول شود يا در آن سگ باشد.»
دیدار و احوالپرسی از برادر مؤمن: رسول خدا(ص) فرمودندكه جبرئيل به من گفت: «خدا عزّوجلّ فرشتهاي به زمين فروآورد و او رفت تا به در خانهاي كه مردي از صاحب خانه اجازة ورود مي‌خواست، به او گفت: تو چه نيازي به صاحب اين خانه داري؟ گفت: برادر مسلمان من است، به ديدار او آمدم براي خداي تبارك و تعالي، گفت: تنها براي همين آمدي؟ گفت براي همين، فرشته گفت: مرا خدا به [سوي] تو فرستاده و به تو سلام داده و فرموده: بهشت براي تو واجب است و افزود كه خدا عزّوجلّ فرمايد، هر مسلماني را ديدن كند او را ديدن نكرده؛ بلكه مرا ديدن كرده و ثوابش بهشت است.»
امام ششم(ع) فرمودند: «هر كه برادرش را براي خدا ديدار كند در بيماري يا تندرستي او و نيرنگي نزند و عوضي نخواهد. خدا بر او 70 هزار فرشته بگمارد تا در دنبالش فرياد كنند پاكي و بهشت بر تو خوش باد، شما زوّار خداييد، مهمانان رحمانيد، تا به خانهاش برگردد، يسير به او گفت: قربانت گردم، گر چه راه دور باشد؟ فرمود: آري، اي يسير گر چه يك سال باشد، خدا جواد است و فرشتهها بسيار، بدرقهاش كنند تا به خانهاش بر گردد.»
امام پنجم(ع) فرمودند: «مؤمن از خانه به در آيد تا برادرش را ديدن كند و خدا عزّوجلّ فرشتهاي بدو فرستد تا بالي در زمين نهد و بالي در آسمان. او را جويد تا چون به منزل او درآيد، جبّار تبارك و تعالي ندا كند: اي بنده كه حقّم را بزرگداشتي و از آثار پيغمبرم پيروي كردي، مرا بايد تو را بزرگ دارم، بخواه تا به تو بدهم، دعا كن تا اجابت كنم، خموش شو و من آغاز كنم، چون برگردد آن فرشته بدرقهاش كند و با بالش [بر سر] او را سايه اندازد تا به خانهاش در آيد و خدا تبارك و تعالي ندايش كند، اي بنده كه حقّم را بزرگ داشتي. بر من بايد ارجمندت دارم، بهشتم را بايست تو كردم و در بارة بندههايم تو را شفيع نمودم.»
امام ششم(ع) فرمودند: «راستي چون دو مؤمن برخورند و به هم دست دهند، خدا عزّوجلّ رحمت بر آنها فرو آرد و 99 آن از آن پر محبّتتر آنها است، نسبت به يارش و چون همراه شوند، رحمت آنها را فرو گيرد و چون بنشينند و با هم گفت‌وگو كنند، فرشتههاي حافظ به هم گويند: ما كنار رويم شايد رازي دارند و خدا خواسته نهان باشد، گفتم: نه اينكه خدا فرمايد: «هيچ لفظي نگويد جز اينكه رقيب و عتبه بر او هستند»23 فرمود: اي ابااسحاق اگر حافظان نشنوند البتّه خداي داناي راز بشنود و ببيند.
امام پنجم فرمودند: «موسي(ع) در مناجات با خدا عزّوجلّ بود كه خدا به او فرمود: اي موسي، سائل را گرامي دار، گرچه به انفاق چيز كمي به او باشد يا به زبان خوش او را دور كن كه گاهي ملكي را به صورت سائل براي امتحان مردم به سوي مردم مي‌فرستم تا ببينم چه مي‌كنند.»
روزة نهانی: امام ششم(ع) فرمودند: «هر كه روزهاش را نهان دارد، خدا عزّوجلّ به فرشتههايش فرمايد: بندهام از عذابم پناهنده شد، او را پناه دهيد، خدا عزّوجلّ فرشتههايش را گماشته به دعا براي روزه داران و به آنها نفرموده، دعا كنند به كسي، جز اينكه مستجاب كند.»
روزة تابستان: امام ششم(ع) فرمودند: هر كه براي خدا عزّوجلّ روزه دارد در گرماي سخت و تشنه شود، خدا هزار فرشته بر او گمارد تا دست به رويش كشند و او را مژده دهند.
تواضع برای خدا: امام ششم(ع) فرمودند: «معاويـ［ بن عمّار گويد: شنيدم مي‌فرمود: در آسمان دو فرشته گماشته بر بندههايند، هر كه براي خدا تواضع كند، بالايش برند و هر كه تكبّر كند، زبونش سازند.»24
در روایات، یکی از نیروها و امدادهای الهی برای امام زمان(ع)، حضور ملائکه در خیل یاران ایشان است26 تا جایی که مي‌توان مدّعی شد یکی از مهم‌ترین وظایفی که بر عهدة ملائک گذاشته شده، یاری امام زمان(ع) است. بنا بر آنچه در روایات آمده چهل و شش هزار فرشته در خدمت ایشان خواهند بود27 که تعدادی از آنان از جنگ بدر در انتظار ظهور امام زمان(ع) هستند. امام صادق(ع) فرمود:
«آنان که در بدر بودند، پنج هزار و سيصد و سيزده تن بودند، چهار هزار از مسوّمين (يعني با علامت و علامت آنها عمامّة سفيد با تحت الحنک بود) و هزار نفر از مردفين (يعني آنان که رديف هم به حالت صف بودند)».28 شاید اینان همان اوّلین ملائکة یاور امام(ع) باشند. امام باقر(ع) فرمود:
«گويا مي‌بينم او را که از مکّه به سوي کوفه حرکت کرده با پنج هزار ملائکه، جبرئيل از طرف راست او و ميکائيل از طرف چپ او و مؤمنان در جلو او و لشکر خود را در بلاد متفرّق مي‌کند».29
سیصد وسیزده هزار نفر از این ملائکه که قرن‌هاست در انتظار قائم(عج) هستند در روایتی از امام صادق(ع) چنین دسته‌بندی شده‌اند:
ـ فرشتگانی که با نوح در کشتي بودند؛
ـ آنان که با ابراهيم نبی(ع) بودند، هنگامي که او را در آتش انداختند؛
ـ آنان که با موسي بودند، هنگامي که دريا را براي بني‌اسرائيل شکافت؛
ـ آنان که با عيسي بودند، هنگامي که خداوند او را به آسمان بالا برد. تعداد آنها چهار هزار نفر است؛
ـ چهار هزار ملک که روز عاشورا براي ياري حضرت سيّدالشّهدا(ع) فرود آمدند و از آن حضرت رخصت نبرد خواستند و امام(ع) به ايشان رخصت نداد، پس بالا رفتند و فرود آمدند و رخصت خواستند، باز رخصت نداد و بارها بالا رفتند و فرود آمدند و آن حضرت رخصت نمي‌داد تا اينکه [امام] شهید شدند. پس از آن روز ملائکه همچنان پريشان و غبارآلود نزد قبر آن حضرت گريان هستند تا اينکه قائم(عج) قيام کند؛ رئيس آنان ملکي است منصور نام. زيارت نمي‌کند ایشان را زيارت کننده‌اي، مگر اينکه ايشان او را استقبال مي‌کنند و وداع نمي‌کند آن حضرت را، مگر اينکه او را مشايعت مي‌کنند و مريض نمي‌شود زائري، مگر اينکه او را عيادت مي‌کنند و نمي‌ميرد زائري، مگر اينکه بر وي نماز مي‌گذارند و براي او بعد از مردن استغفار مي‌کنند و همة آنان در زمين انتظار قيام قائم(ع) را دارند تا هنگام خروج او.30
از مجموعة روایات چند دسته ملائکة دیگر را نیز مي‌توان مشاهده کرد:
ـ ملائکة منزلين، که سه هزار نفرند؛
ـ ملائکة کرّوبين؛31
ـ ملائکة مقرّبين که تعداد این دو دسته بیان نشده است؛32
ـ ملائکه‌اي که هنگام تولّد آن حضرت به زيارتش آمدند؛ يکي از کنيزان حضرت عسکري(ع) روایت کرده: پرندگاني از آسمان مشاهده شد که مي‌آمدند و بال‌هاي خود را بر سر و صورت و سایر بدن آن حضرت مي‌ماليدند و پرواز مي‌کردند. این مطلب را برای امام عسکري(ع) نقل کردند: خنديد و فرمود: «آنان ملائکة آسمان بودند. فرود آمده که خود را متبرّک سازند و ايشان انصار او خواهند بود هنگامي که خروج کند.»33
از دیگر آیات و روایات مي‌توان چنین استفاده کرد که تعداد ملائکه‌ای که در خدمت امام زمان(عج) و یاران ایشان خواهند بود، محدود به اینها نمی‌شوند و خصوصاً در دورة استقرار حکومت عدل مهدوی، ملائکه حضوری پررنگ خواهند داشت و گاه در مقام خادم، یاران و همراهان امام(ع) و شیعیان به ایفای نقش خواهند پرداخت. به امید روزی که این وعدة دیرین الهی تحقّق یافته و ما نیز توفیق درک آن را بیابیم.
ماهنامه موعود شماره 121
پي‌نوشت‌ها:
1. سورة هود(11)، آية 69 به بعد.
2. بحار الأنوار ، ج56، ص 256
3. الخصال، ج2، ص 401.
4. سورة مريم (19)، آية 19.
5. سورة انعام(6)، آية 50؛ سورة انبیا(21)، آية 2؛ آية آخر سورة کهف؛ سورة نساء(4)، آية 172.
6. سورة اعراف (7)، آية 179.
7. سورة نحل (16)، آيات 49-50؛ سورة انبیا (21)، آية 26؛ سورة تحریم (66)، آية 6.
8. ر.ک: امالي صدوق، ص 137؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص 252؛ بحار الأنوار ، ج43، ص 244.
9. أطيب البيان في تفسير القرآن، ج1، ص 244.
10. سورة طه(20)، آية 115.
11. برای نمونه ر.ک: سورة انبیا (21)، آيات 26-27.
12. سورة اعراف(7)، آية 206.
13. ر.ک: نبوت، ص20؛ مجموعهآثاراستاد شهيد مطهري، ج4، ص 294.
14. سورة حاقه (69)، آية 17.
15. سورة زمر (39)، آية 75.
16. سورة بقره (2)، آية 98.
17. سورة رعد (13)، آيات 23-24.
18. سورة مدّثر (74)، آيات 30-31.
19. سورة ق (50)، آيات 17-18.
20. سورة انفطار (37)، آيات 10-12.
21. سورة صافات (37)،آيات 1-3.
22. مفاتیح الغیب، ص346 به نقل از فرشتگان، ص93.
23. سورة ق (50)، آية 18.
24. ر.ک: بحار الأنوار، ج56، صص 181-190.
25. ر.ک : آیت الله خراسانی، مهدی منتظر(ع)، ص319.
26. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج3، ص167، ح 692؛ احتجاج، ج 2، ص 291.
27. بحارالانوار، ج 11، ص53، ب 25؛ الزام الناصب، ج 2، ص 264.
28. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج 4، ص 16، ح 1096؛ بحارالانوار، ج 52، ص 326، ب 27، ح 40.
29. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج 3، ص 299، ح 836؛ بحارالانوار، ج 52، ص 336، ب 27، ح 5.
30. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج 4، ص 16، ح 1096؛ الزام الناصب، ج2، ص 297.
31. غيبت نعماني، ص 154 (امام باقر(ع)).
32. غيبت نعماني، ص 154؛ الزام الناصب، ج2، ص 303.
33. معجم احاديث الامام المهدي(ع)، ج4، ص 372، ح 1354؛ بحارالانوار، ج51، ب 5، ح 10.
منبع:سایت موعود
+ نوشته شده در دوشنبه ۷ فروردین ۱۳۹۱ ساعت 4:13 توسط عمار سایبری
|
امیدوارم که با ذکر یک صلوات از گشت و گزار در این وبلاگ مهدوی نهایت استفاده را ببرید.